اولین برنامه بازدید از رباط تاریخی سنگ‌ بست اختصاص یافت. قبل از رسیدن به این مجموعه و در بین راه با گذر از محدوده برخی از آثار و اماکن تاریخی مانند بقعه خواجه اباصلت و خواجه مراد آقای سیدی در مورد تاریخچه و کیفیت ساخت این بناها توضیحات کاملی بیان نمودند و مختصری در مورد شرح زندگی این دو نفر نیز برای آشنایی بیشتر دانشجویان ایراد نمودند. در بازدید از رباط سنگ‌ بست آقای مهدی سیدی، خراسان‌ شناس برجسته سیر تاریخی این رباط و تغییر و تحولات آن تا دوره اخیر را به دانشجویان توضیح دادند. زمان ساخت این بنا به دوره تیموری بر می‌ گردد که دارای حیاط مرکزی، حجره‌ ها، اصطبل و سایر فضاهای جانبی می‌ باشد. پس از توضیحات آقای سیدی دانشجویان نسبت به بازدید از فضاهای مختلف بنا اقدام نمودند و در نهایت با حضور در قسمت بام موقعیت آن را بر اساس آبادی‌ ها و مسیر دسترسی بررسی نمودند و به اهمیت آن در این مسیر مواصلاتی و نقش آن در اسکان کاروان‌ ها در گذشته پی بردند. بر اساس گفته‌ های آقای سیدی در گذشته بر اساس میزان مسافتی که یک کاروان در یک روز می‌ توانسته طی کند منزلگاهی مانند رباط ساخته شده تا بتوانند در آن اقامت نمایند.

مجموعه تاریخی آرامگاه ارسلان جاذب و میل ایاز

پس از بازدید از رباط سنگ‌ بست از مجموعة تاریخی آرامگاه ارسلان جاذب و آثار این محدوده مانند میل ایاز، مسجد قدیمی سنگ بست و محوطه‌ های تاریخی این محدوده که به تازگی در آن کاوش باستان‌ شناسی صورت گرفته بازدید بعمل آمده و اطلاعات مفصلی در این خصوص توسط استاد راهنما به دانشجویان ارائه گردید. که به عنوان مثال می‌ توان به تزئینات زیبای آجری این میل و اهمیت نقش آن در محدوده کاروانسرای قدیمی مجموعه و کاربرد آن در گذشته اشاره نمود که علاوه بر اینکه در زمان روشنایی امکان دیدن آن از مسافت‌ های دور فراهم بوده در تاریکی شب نیز با افروختن آتش بر روی آن می‌ توانست راهنمای کاروان‌ ها و مسافران باشد. در بازدید از بنای بقعه نیز تزئینات زیبای آن و کتیبه‌ های داخل بقعه توجه دانشجویان را به خود جلب نموده و هر کس سعی داشت بخشی از آن را برای دیگران توضیح دهد. آقای سیدی در این بخش به ارائه توضیحات در مورد فرم کلی بنا و تغییرات صورت گرفته در گذر زمان در این بنا بیان نمودند. در ادامه با راهنمایی یکی از دانشجویان رشته تاریخ که اطلاعاتی در مورد کاوش‌ های صورت گرفته در این محدوده داشت نسبت به بازدید از این فعالیت‌ ها اقدام گردید. فضای مورد کاوش با توجه به مستندات و شواهد آشکار شده نشان از کاربری مسجد داشت که بخش‌ هاییاز ایوان، شبستان و منبر آن جلب توجه نمود. احتمالاً این بنا با توجه به تزئینات خاصی که در جداره‌ های آن مشاهده گردید از بناهای شاخص و واجد ارزش معماری در گذشته بوده که متأسفانه در گذر زمان و حوادث مختلف تنها بقایای کمی از آن باقی مانده است.

رباط چاهه، رباط ماهی و مزداوند

قبل از بازدید رباط شرف و در مسیر دسترسی به این بنا استاد راهنما در خصوص رباط‌ های بین راه مانند رباط چاهه و رباط ماهی به ارائه توضیحاتی پرداخت. رباط چاهه که در مجاورت روستایی به همین نام واقع شده و متأسفانه تنها تلی از خاک از آن باقی مانده و سفال‌ هاییکه از دوره‌ های مختلف تاریخی توجه هر بیننده‌ ایرا به خود جلب می‌ کند بر اساس گفته‌ های استاد سیدی داستان جالبی دارد که در حقیقت به صلة ارسالی سلطان محمود غزنوی به فردوسی بر می‌ گردد. به روایت نظامى عروضى، وجه صله پس از مرگ فردوسى به طوس رسید و دختر فردوسی آن را نپذیرفت. سلطان محمود بزرگ کرّامیان، خواجه ابوبکربن اسحاق کرّامى، را که از سلطان منصب ریاست نیشابور گرفته بود، مأمور کرد تا آن مال را صرف عمارت رباط چاهه بر سر راه نیشابور و مرو کند که امروزه بقایای آن در کنار روستای چاهه مشخص می‌ باشد. سفال‌ های ریز و درشتی که در محدوده این رباط پراکنده بود بر اساس بررسی و گفته‌ های استاد راهنما از قدمتی به فاصله دوره‌ های سلجوقی تا قاجاریه برخوردار است.

قبل از رسیدن به روستای مزداوند یا مرزداران بقایای رباط ماهی از دور‌ دست قابل مشاهده بود که آقای سیدی در خصوص این بنا نیز توضیحاتی ارائه نمودند. پس از رسیدن به روستای مزداوند استاد راهنما در مورد وجه تسمیه این محل و نقش آن در دوره‌ های مختلف تاریخی مطالب جالبی بیان نمودند که بر اساس این گفته‌ ها احتمالاً این محل مرز ایران و توران در دوران اساطیری بوده که بعداً در دوره‌ های مختلف اسم آن به گونه‌ های مختلف بیان شده است. همچنین از دیگر جاذبه‌ های این محدوده مانند غار مزداوند و دریاچه بزنگان نیز استاد راهنما اطلاعات مفیدی به دانشجویان ارائه نمودند.

کاروانسرای رباط شرف

یکی از مهمترین اماکن بازدید شده توسط دانشجویان، بنای کاروانسرای رباط شرف بود؛ کاروان سرایی در ۴۵ کیلومتری سرخس که در سال ۱۳۲۱ ثبت آثار ملی شده است این بنا دو صحن دارد و هر صحن دارای چهار ایوان به شکل چلیپا (صلیب) و شبستان می‌ باشد و همچنین آجرچینی و کتیبه‌ های آن جلوه ویژه‌ ای دارد. در این رباط چند مسجد و محراب دیده می‌ شود که همه با کتیبه‌ های آجری و گچی تزئین شده‌ اند. کتیبه‌ ها عمدتاً باقی‌ مانده از دوران سلجوقی هستند. در وسط رباط حوض بزرگ، در اضلاع جنوبی دو اصطبل برای استراحت اسب‌ ها و در اطراف دهلیزهایی برای اسکان مسافران وجود دارد. همان‌ طور که پیش‌ تر اشاره شد این کاروانسرا به تازگی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

آقای مهدی سیدی قبل از معرفی بنا به اهمیت شاهراه مقابل ان و نقش آن در ارتباط جهان شرق با غرب مطالب جالبی برای دانشجویان ارائه نمودند که این راه از سوی مردم دیگر کشور‌ ها به راه ابریشم مشهور شده در صورتی که از مدت‌ ها قبل از این نامگذاری در ایران به نام شاهراه اعظم و بزرگ نامیده می‌ شده است.

بر اساس گفته‌ های آقای سیدی سنگ فرش مقابل رباط به تازگی خوانا‌ سازی شده و احتمالاً از قدمتی مشابه با رباط برخوردار باشد برای هدایت آب‌ های سطحی به آب انبار مجاور رباط نقش داشته و به صورت کلی بنا به گونه‌ ای ساخته شده که از اطراف امکان جمع‌ آوری آب‌ های سطحی و هدایت آن به حوض‌ های پیش‌ بینی شده فراهم گردد.

در مجاورت این رباط ارزشمند بقایای یک رباط تاریخی دیگر قابل مشاهده بود که احتمالاً از قدمتی بیشتر از رباط شرف برخوردار بوده و بعد از تخریب این رباط اقدام به ساخت رباط شرف شده است.

در این بنا دانشجویان با نحوه اجرای سازه‌ های سنتی و ابتکارات معماران سنتی در استفاده بهینه از مصالح در جهت تأمین شرایط مناسب اسکان و بهره‌ برداری آشنا شدند. به عنوان مثال یکی از این تکنیک‌ ها مسطح کردن پوشش‌ های منحنی و قوسی است که با رعایت سبک‌ سازی و عایق بودن این کار محقق گردیده است.

در خصوص حفاظت و نگهداری از این بنا، یکی از افراد حاضر در این برنامه در مورد مرمت‌ های انجام گرفته و مراحل مختلف آن به دانشجویان علاقمند توضیحاتی را بیان نمود و از نحوه آسیب‌ شناسی سازه‌ ای و کنترل آن مانند استفاده از شاهد گچی در بررسی فعالیت‌ های ترک‌های فعال و غیر فعال بنا و نحوه استحکام‌ بخشی آن دانشجویان را آگاه نمود.

در قسمتی از این بنا عکس‌ هایی از مراحل مرمت بنا و همچنین پیش و پس از مرمت نمایش داده شده بود که دانشجویان می‌ توانستند با اقدامات انجام گرفته در این بنا در فاصله سال‌ های مختلف آشنا شده و وضعیت آن را در گذشته و حال مشاهده نمایند.

در نهایت دانشجویان به بازدید از فضاهای مختلف بنا و مشاهده تزئینات زیبای آن پرداختند و همچنین برای ثبت خاطره این بازدید اقدام به تهیه عکس از زوایای مختلف نمودند.